در روایات باستانی ارامنه آمده است که حضرت نوح (ع) در مرند مدفون شده است و کلمه مرند از یک فعل ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته است . ولی ارامنه امروزی عقیده دارند که حضرت نوح (ع) در نخجوان فرود آمده و در این شهر نیز مدفون شده و قبر همسرش هم در مرند است . طبق نوشته های تورات ، مادر حضرت نوح (ع) در مسجد بازار مرند مدفون است . مورخان قدیم نوشته اند که مرند پایتخت (واسپورگان) در دوره ساسانی بوده و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند می تواند دلیل آن باشد . ( سفر نامه ویلیامز جاکسون )
روایتی نیز وجود دارد که مرند از نام دختر ترسایی به نام ماریانا گرفته شده است . در توارخ قدیم مرند به نامهای مورندا ، مانداگارانا ، مادوند و مروند معروف بوده است . نشانه هایی از تمدن ساسانی و مادها در این منطقه وجود دارد که از طرف بسیاری از مورخان تایید شده است . بطلمیوس جغرافیدان معروف یونان از این منطقه به نام مانداگارانا نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می خواند .
بر اساس اسناد اورارتویی سابقه شهر نشینی در مرند تا اواسط هزاره سوم قبل از میلاد می رسد ، در تپه های باستانی هادیشهر ظروف سفالی و ابزارهایی از هزاره پنجم قبل از میلاد پیدا شده است . هم چنین در تپه خاکستری ( قلعه مرند ) نیز آثاری از هزاره چهارم قبل از میلاد به دست آمده است .
ولادیمیر مینورسکی با استفاده از نظر باستان شناسان ، این قلعه خاکی فرو ریخته را از سلسله قلعه های خاکی اورارتویی می داند . به نظر کارشناسان شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و مرکز حکومت اقوامی مهم در دوره ( کلده ) و ( آشور ) بوده است.
اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند.
شغل اکثر مردم این شهر، کشاورزی است. کشاورزی در این منطقه ترکیبی از باغداری و کشت گندم ، جو است. از محصولات مهم این شهر می‌توان به گیلاس ، زردآلو ، گلابی و سیب اشاره کرد.
شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جنبهٔ تجارتی دارد. به‌طوری‌که بیشترین پاساژها و مراکز خرید پس از مرکز استان در این شهر قرار دارد. افزودنی است که بزرگترین بازار مدرن شمال غرب کشور در این شهر در حال ساخت می‌باشد.
جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بوده‌اند.
این شهر جمعیت زیادی حاشیه‌نشین دارد که این جمعیت از خدمات شهری محرو‌مند. محله‌های حاشیه‌نشین شهر مرند عبارتند از: آغ زمین، باغ عراقی و باغ سرهنگ ، محله‌های دیزجیکان ، سردار ملی .
قلی بافی:
